Jak organoleptycznie ocenić jakość wody?
Zmysł powonienia należy do najstarszych mechanizmów ostrzegawczych wykształconych w procesie ewolucji człowieka.
Pozwala wykrywać zagrożenia, takie jak zepsute jedzenie, dym czy toksyczne gazy, zanim zdążą nam zaszkodzić. Woda, choć sama w sobie jest bezwonna, może nabierać zapachu pod wpływem substancji chemicznych, gazów lub rozpuszczonych w niej związków organicznych. Już w starożytności zapach wody był pierwszym kryterium oceny jej przydatności do picia. Rzymski inżynier Frontinus w swoim dziele O akweduktach miasta Rzym porównywał zapach czystej wody do „świeżego powietrza po burzy”.Zmysł węchu to jednak nie tylko narzędzie ostrzegawcze, ale też przyjemność, talent i specjalna umiejętność.
W branży whisky mistrzowie destylacji jak i degustacji potrafią rozpoznawać niuanse zapachowe wskazujące na wiek trunku, rodzaj beczki, sposób filtracji, czy gatunek użytego do produkcji zboża.
W degustacji wina nos często mówi więcej niż podniebienie. Aromaty, od świeżych nut owocowych i kwiatowych, po głębokie akcenty dębiny czy przypraw, pozwalają zarówno ocenić jakość wina, jak też wychwycić ewentualne wady już na wczesnym etapie jego produkcji.
Podobnie w przemyśle perfumeryjnym, tak zwane „nosy”, komponują skomplikowane bukiety zapachowe, łącząc setki nut w harmonijną całość. Węch w wielu zawodach jest narzędziem pracy o wartości równie wielkiej jak wzrok dla malarza czy słuch dla muzyka.
ZAPACHY WODY jak wyczuć zagrożenie
Kiedy sięgamy po szklankę wody, zwykle myślimy o jej smaku i przejrzystości, rzadziej o zapachu. Tymczasem to właśnie powonienie często jako pierwsze podpowiada nam, czy woda jest świeża, czy może wymaga naszej większej uwagi. Dotyczy to zarówno krystalicznie czystej wody z górskiego potoku, jak i miejskiej kranówki po pracach konserwacyjnych. Wiedza o tym, skąd się biorą różne zapachy i co oznaczają dla jakości wody, pozwala lepiej ocenić jej przydatność i szybciej reagować na ewentualne zagrożenia.
Poniżej postaram się pokazać jak rozpoznać „ po zapachu ” ewentualne zagrożenia.
Zapach siarkowodoru („zgniłe jaja”)
Jak powstaje: siarkowodór (H₂S) w wodociągach powstaje w warunkach beztlenowych, zazwyczaj w starych nie czyszczonych stalowych lub żeliwnych odcinkach sieci, gdzie bakterie zamknięte pod osadami, wykorzystują siarczany (SO₄²⁻) jako źródło tlenu i redukują je do siarkowodoru, który rozpuszcza się w wodzie i jest przyczyną przykrego zapachu i przyspieszonej korozji rur.
Wpływ na jakość wody: obniża komfort użytkowania, może wskazywać na rozwój biofilmu, powstawania osadu i brak odpowiedniej dezynfekcji.
OCENA ZAGROŻENIA:
→ Delikatny zapach, wyczuwalny dopiero po nalaniu i ogrzaniu wody – zwykle stężenia poniżej 0,3–0,5 mg/l, bez zagrożenia zdrowotnego, do obserwacji.→ Zapach wyraźny już przy nalewaniu zimnej wody – prawdopodobnie powyżej 0,5 mg/l – warto zrobić badanie w laboratorium i powiadomić dostawcę.→ Zapach intensywny, drażniący, wyczuwalny w całym pomieszczeniu – prawdopodobnie powyżej 1 mg/l → traktować jako sygnał alarmowy, nie pić wody, zgłosić natychmiast dostawcy.
Zapach chloru
Jak powstaje: z dezynfekcji wody podchlorynem sodu, chlorem gazowym lub dwutlenkiem chloru w stacjach uzdatniania wody. Chlor reaguje z wodą, tworząc kwas podchlorawy (HOCl), skuteczny w zwalczaniu bakterii i wirusów.
Wpływ na jakość wody: nieszkodliwy w małych ilościach, choć może zmieniać smak.
OCENA ZAGROŻENIA:
→ Słaby zapach wyczuwalny dopiero po nalaniu i zamieszaniu wody – 0,2-0,3 mg/l – w normie. → Wyraźny zapach już przy nalewaniu zimnej wody to 0,4-0,5 mg/l – ograniczyć, do obserwacji. → Silny zapach jak w wodzie basenowej to 0,8-1 mg/l lub więcej, zalecana przerwa w spożyciu do czasu spadku stężenia (prawdopodobnie w okolicy była prowadzona intensywna dezynfekcja po pracach konserwacyjnych lub po usuwaniu awarii).
Zapach stęchły lub ziemisty
Jak powstaje: w trakcie wzrostu i obumierania mikroorganizmów, uwalniane są do wody związki aromatyczne – terpenoidy. Nawet bardzo małe stężenia (5-10ng na litr) są wyczuwalne przez człowieka, bo mają niezwykle niski próg zapachu. Wodociągi zasilane wodą powierzchniową lub mieszaną są szczególnie narażone w okresach zakwitów. W instalacjach z wodą głębinową problem może wystąpić w zbiornikach magazynowych z dużą ilością materii organicznej lub w wyniku wtórnego skażenia oraz w przypadku stagnacji wody w rurach.
Wpływ na jakość wody: nie wpływają na bezpieczeństwo zdrowotne ale ich bardzo niski próg zapachu sprawia, że są częstym źródłem skarg.
OCENA ZAGROŻENIA:
→ Delikatny zapach jak ziemia po deszczu poniżej 20 ng/l – problem czysto organoleptyczny → Wyraźny zapach utrzymujący się po przegotowaniu wody, nadal bezpiecznie ale wymaga poprawy technologii uzdatniania wody. → Intensywny zapach jak glony lub muł plus zmiana barwy/mętność – ryzyko zakwitu sinic. Konieczne zgłoszenie do dostawcy.
Zapach metaliczny
Jak powstaje: metaliczny zapach i smak wody zwykle oznacza obecność jonów metali, takich jak żelazo, mangan czy miedź, uwalnianych z elementów instalacji lub sieci. Może być skutkiem korozji rur stalowych i żeliwnych , wypłukiwania osadów metalicznych podczas prac na sieci albo rozpuszczania miedzi w instalacjach domowych, zwłaszcza w wodzie o niskim pH.
Wpływ na jakość wody: Choć niewielkie ilości żelaza i manganu nie stanowią zagrożenia dla zdrowia, wpływają na barwę, smak i zapach wody, obniżając jej jakość postrzeganą.
OCENA ZAGROŻENIA:
→ Delikatny metaliczny zapach i posmak – w granicach normy, problem czysto organoleptyczny → Wyraźny zapach i smak metalu przy pierwszym łyku – stężenie podwyższone ale w normie, do kontroli. → Ostry zapach i drażniący metaliczny posmak z uczuciem ściągnięcia w ustach – przekroczenie normy zwłaszcza miedzi, konieczne ograniczenie spożycia i zgłoszenie do dostawcy.
Zagrożenia zatrucia miedzią: zagrożeniem toksycznym jest miedź w wodzie w stężeniu powyżej 2 mg/l. Może się to zdarzyć tylko w instalacjach wewnętrznych wykonanych z miedzi zaraz po uruchomieniu albo po długich przestojach zwłaszcza kiedy mamy wodę o niskim pH, miękką, kwaśną lub z wysoką zawartością CO₂ co sprzyja rozpuszczaniu miedzi. Stężenia powyżej 3-4 mg/l mogą prowadzić już do zatruć, powyżej 10-15 nawet do ostrych zatruć i wymiotów.
Zapach organiczny lub „plastikowy”
Jak powstaje: zapach organiczny lub „plastikowy” w wodzie zwykle pojawia się w nowych lub modernizowanych instalacjach wodociągowych. Jest efektem migracji związków chemicznych z elementów wykonanych z tworzyw sztucznych – rur PVC, PE, PEX, uszczelek, węży czy armatury. Do wody mogą przenikać monomery, plastyfikatory, stabilizatory lub niewielkie ilości lotnych związków organicznych. Proces ten nasila się w wyższej temperaturze oraz przy długim kontakcie wody z powierzchnią materiału.
Wpływ na jakość wody: charakterystyczny zapach obniża akceptowalność wody przez użytkowników, zwłaszcza w pierwszym okresie eksploatacji. Jeśli nie znika po kilku tygodniach użytkowania może świadczyć o użyciu materiałów niespełniających norm.
OCENA ZAGROŻENIA:
→ Lekki, nowy plastikowy zapach i posmak – w granicach normy, problem czysto organoleptyczny → Wyraźny zapach utrzymujący się po przegotowaniu wody – wymaga obserwacji, jeśli nie znika w ciągu kilku tygodni, zgłosić do dostawcy.→ Intensywny zapach plastiku lub gumy, wyczuwalny w całym pomieszczeniu – możliwe zastosowanie nieodpowiednich materiałów do kontaktu z wodą pitną – konieczne zgłoszenie do dostawcy.
Zagrożenia materiałów bez atestów: tylko przy zastosowaniu materiałów niespełniających wymogów do kontaktu z wodą pitną może dojść do przenikania substancji potencjalnie szkodliwych, takich jak ftalany, fenole czy styren. W wyższych stężeniach związki te mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia, szczególnie przy długotrwałej ekspozycji. Progi zapachu dla wielu z tych związków są wielokrotnie niższe niż progi toksyczności, więc woda może pachnieć plastikiem mimo pełnego bezpieczeństwa zdrowotnego. Toksyczne stężenia w wodociągach są bardzo rzadkie i zwykle wynikają z zastosowania materiałów nieprzeznaczonych do kontaktu z wodą pitną. Dlatego w instalacjach przeznaczonych do wody pitnej powinno się stosować wyłącznie materiały posiadające odpowiednie atesty higieniczne PZH i spełniające normy bezpieczeństwa.
Zmysł powonienia to najprostsze narzędzie oceny jakości wody – pod warunkiem, że potrafimy właściwie odczytać i zinterpretować jej zapach.
Bogusław Wójtowicz 10 sierpnia 2025
